จักรวาลในแง่ของพระพุทธศาสนา
อ้างอิงจากหนังสือ : เทวดาพุทธ (เทพเจ้าในพระไตรปิฎกและไตรภูมิพระร่วง) โดย ผู้ช่วยศาสตราจารย์อุดม รุ่งเรืองศรี
ตามหลักฐานที่ปรากฏนั้น จักรวาลแต่ละจักรวาล สามารถแบ่งได้เป็น 31 โลก ซึ่งเป็นโลกของเทพต่างๆ เสีย 26 โลกด้วยกัน จากขนบความเชื่ออันแฝงไว้ในคัมภีร์พระบาลีนั้นเห็นว่ามีจักรวาลอยู่มากมายหลายหมื่นแสนโลกธาตุ สุดจะคาดประมาณได้ ในแต่ละจักรวาลนั้นย่อมมีผู้อาศัยอยู่ใรสถานที่ต่างๆ แผกกันออกไป จักรวาลนั้นเป็นเหมือนช่วงต่อเนื่องของฟองพรายน้ำ, เปลี่ยนแปลง, ขยับขยาย, เคลื่อนไป, ระเบิด และก่อนตัวกันใหม่อีก, ฟองพรายน้ำแต่ละฟองนั้นผุดขึ้นอยู่ต่อเนื่องกับแรงที่ก่อเกิดจากส่วนที่ล่วงพ้นไปแล้ว
ในคัมภีร์บาลีนั้นบางครั้งมีการกล่าวถึงโลกธาตุ เช่น สหัสโลกธาตุ หรือ ทสาสหัสสโลกธาตุ แต่ก็มิได้มีรายละเอียดชัดเจน อย่างไรก็ดีใน จุลนิก สูตร ได้ให้ความกระจ่างพอสมควร โดยกล่าวว่า ครั้งพระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสกับพระอานนท์ว่า จากระยะใกล้สุดที่ดวงอาทิตย์ และดวงจันทร์จะหมุนเวียนตามจักรราศีและส่องสว่างด้วยแสงเรืองโอภาสจนถึงหนึ่งพันช่วงจักรวาล ยังมีดวงจันทร์หนึ่งพันดวง, ดวงอาทิตย์หนึ่งพันดวง, หนึ่งพันพระสุเมรุมหาสิงขร, หนึ่งพันชมพูดทวีป, หนึ่งพันอมรโคยานทวีป, หนึ่งพันดาวดึงส์พิพ, หนึ่งพันยามาห้องสวรรค์, หนึ่งพันสวรรค์ชั้นดุสิต หนึ่งพันนิมานนรดี หนึ่งพันปรนิมมิตวสาวัตตี และหนึ่งพันห้วงพิภพของเหล่าพรหม นี้แหละ อานนท์ เรียกว่าสหัสสสโลกธาตุในชั้นปฐม ระบบที่ใหญ่กว่าที่กล่าวมานี้หนึ่งพันเท่า เรียกว่า โลกธาตุชั้นมัธยม ระบบที่ใหญ่กว่าที่กล่าวมานี้ หนึ่งพันเท่า เรียกว่า ตรีสหัสสมหาโลกธาตุ
จะเห็นได้ว่าความคิดเกี่ยวกับจักรวาลในพระพุทธศาสนานี้ไม่มีที่สิ้นสุด โดยที่มีถึงหนึ่งพันจักรวาล, หนึ่งล้านจักรวาล และหนึ่งพันล้านจักรวาล โดยไม่ว่าในแต่ละจักรวาลประกอบด้วยพิภพต่างๆ เท่าใด
(อนนตํ อกกวาลํ ) ทั้งนี้ย่อมเป็นภาวะเหลือวิสัยที่จะประมวลหาข้อมูลนั้นได้กับภาวะ ในที่นี้จึงขอกล่าวเพียงแต่จักรวาลอันที่เราอยู่นี้เท่านั้น
จักรวาลตั้งอยู่ในห้วงหาวกว้างเท่าที่ดวงอาทิตย์และดวงจันทร์จะส่องแสงไปถึงแต่ละจักรวาลนั้นจะมีพื้นพิภพ, ดวงจันทร์ ดวงอาทิตย์ เขาพระสุเมรุ ทวีปทั้งสี่ คือ ชมพูทวีป อมรโคยานทวีป อุตรกุรุทวีป บุพพวิเทหทวีป สี่ห้วงมหาสมุทร สี่จตุมหาราช หกห้องเทวโลก และ พรหมโลกอีก 20 ชั้น จักรวาลเหล่านั้นกระจายอยู่ในห้วงอากาศ โดยอยู่กันเป็นกลุ่ม กลุ่มละ 3 จักรวาล จักรวาลแต่ละกลุ่มแตะกันอยู่ ช่องว่างระหว่างจักรวาลทั้งสามนั้นคือ สถานที่ตั้งโลกันตมหานรก และแต่ละจักรวาลนั้นมีภูเขาหินแกร่งล้อมอ้อมไว้ ภูเขานั้นชื่อ จักรวาลกัลป์